Skarga pauliańska jest instytucją prawa cywilnego służącą ochronie wierzyciela przed skutkami niewypłacalności dłużnika. Dłużnik ponosi bowiem odpowiedzialność za spełnienie świadczenia swoim majątkiem istniejącym w chwili wszczęcia egzekucji oraz składnikami nabytymi później. Z uwagi możliwość rozporządzania swoim majątkiem przez dłużnika po zaciągnięciu zobowiązania, może się okazać, że w dniu wszczęcia egzekucji dłużnik nie posiada żadnego mienia, z którego wierzyciel mógłby zaspokoić swoje roszczenia. Istnieje wówczas możliwość skorzystania ze skargi pauliańskiej.
Jakie są przesłanki skargi pauliańskiej?
Do przedmiotowych przesłanek należą:
- istnienie wierzytelności podlegającej ochronie pauliańskiej
- pokrzywdzenie wierzycieli;
- uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej;
- działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;
- wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez osobę trzecią o pokrzywdzeniu wierzycieli dłużnika
- zła wiara osoby trzeciej.
Przy czym konieczne jest spełnienie wszystkich powyższych przesłanek łącznie.
Przyjmuje się, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, jeżeli jest świadomy, że dokonanie czynności prawnej może uniemożliwić wierzycielowi zaspokojenie się z jego majątku. Do pokrzywdzenia wierzycieli dochodzi wtedy, gdy w wyniku dokonania czynności prawnej dłużnik stał się niewypłacalny bądź stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem tej czynności. Przy czym niewypłacalność występuje w sytuacji, gdy egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego nie spowoduje zaspokojenia roszczenia wierzyciela. Uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej polega na nabyciu przez nią określonej rzeczy lub zbywalnego prawa majątkowego, bądź też na zwolnieniu osoby trzeciej z długu. Z kolei zła wiara osoby trzeciej obejmuje jej wiedzę możliwość dowiedzenia się przy zachowaniu należytej staranności o krzywdzącym wierzyciela charakterze czynności. Należy również pamiętać, że stan świadomości osoby trzeciej podlega ocenie według stanu istniejącego w chwili dokonania czynności.
Ustawodawca przewidział ponadto pewne ułatwienie dla wierzyciela poszukującego ochrony prawnej. Zgodnie z art. 528 k.c., jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Ponadto, stosownie do treści art. 529 k.c., jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Tożsamy przypadek zachodzi, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.
Dodatkowo, w przypadku istnienia więzi łączących dłużnika z osobami na rzecz których zostaje dokonywana czynność prawna z pokrzywdzeniem wierzyciela, które uzasadniają przypuszczenie, że były one świadome sytuacji finansowej dłużnika, ustawodawca przewidział dodatkowe domniemania. I tak, jeżeli na skutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Domniemanie wiedzy osoby trzeciej o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli obejmuje też przypadek istnienia łączących dłużnika i osobę trzecią więzi gospodarczych. Jeśli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Fot. pixabay.com
Stan prawny: listopad 2022 r.