Konsument jest przez ustawodawcę traktowany jako słabsza strona stosunku umownego. Pod wieloma względami rzeczywiście tak wygląda sytuacja. W porównaniu z dużą firmą sprzedającą masowo swoje towary i usługi, ma on dużo mniejsze pole manewru oraz możliwości negocjowania warunków umowy. Duże firmy zwykle korzystają z gotowych formularzy, wzorów umów, a klient ma niewielkie pole do negocjacji.
Czym są niedozwolone klauzule umowne?
Niedozwolone klauzule umowne to, zgodnie z art. 385(1) kodeksu cywilnego, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione indywidualnie, kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszające jego interesy. Bardzo ważne jest, iż co do zasady niedozwolone postanowienia umowne dotyczą jedynie tych postanowień, które nie są indywidualnie negocjowane z klientem. Jednakże trzeba też pamiętać, że w wielu przypadkach prawie cała umowa jest stworzona wcześniej przez przedsiębiorcę, a klient może podpisać ją w takim kształcie, jak jest lub też zrezygnować, Czasem może negocjować pewne parametry, ale tylko niektóre. Dlatego też rzeczywiście większość postanowień umownych nie jest uzgadniana indywidualnie z konsumentem. Oczywiste jest również, że przedsiębiorca chce przede wszystkim zabezpieczyć swoje interesy i pragnie skonstruować umowę tak, by była dla niego korzystna. Gdzie więc przebiega delikatna i trudna do wyznaczenia granica?
Czy przepisy określają, jakie klauzule są niedozwolone?
Nie ma w kodeksie cywilnym ani innej ustawie katalogu określonych klauzul niedozwolonych, gdyż on się ciągle zmienia. Wzorców umów jest niezwykle wiele i dlatego też ustawodawca nie mógłby nadążać za wszystkimi. W kodeksie cywilnym określono jedynie, że do takich niedozwolonych klauzul należą w szczególności :
– uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta
– przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową
– pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia
– wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie
wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;
– uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju;
Często można spotkać się z tym, iż umowa zawarta na czas określony ulega automatycznemu przedłużeniu, jeśli się jej nie wypowie w odpowiednim czasie. Dotyczy to np. umów na abonament telefoniczny czy telekomunikacyjny. Obecnie jednak ustawodawca i Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stara się walczyć z tymi praktykami. Wiele klauzul niedozwolonych jest również związanych z prawem do złożenia reklamacji.
Czy istnieje rejestr klauzul niedozwolonych?
Tak, już od kilku lat. Wcześniej postępowanie do dokonanie wpisu do rejestru klauzul niedozwolonych toczyło się przed Sądem Okręgowym w Warszawie, który wydawał stosowny wyrok. Obecnie zostało to uproszczone i wpisanie do takiego rejestru odbywa się na podstawie decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jeśli dokonuje on kontroli abstrakcyjnej, czyli sprawdza wzorzec umowy pod kątem jego zgodności z prawem.
Czy można zakwestionować niedozwolone postanowienie umowne?
W trakcie postępowania sądowego istnieje też możliwość kwestionowania legalności określonej klauzuli. Jest to określane kontrolą indywidualną i wywołuje skutki jedynie między stronami tej określonej umowy i tego postępowania sądowego. Sąd dokonuje wówczas oceny czy postanowienie w danych okolicznościach, w danej sytuacji i w kontekście również pozostałych postanowień jest klauzula niedozwoloną.
Należy pamiętać, że co do zasady umów należy dotrzymywać i nie każda klauzula niekorzystna dla konsumenta jest niedozwolona. Powinna ona naruszać jego prawa w sposób rażący.
Stan prawny : październik 2022