Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Należy zatem uznać, że z bezpodstawnym wzbogaceniem mamy do czynienia w przypadku, gdy następuje uzyskanie przez daną osobę korzyści majątkowej kosztem innej osoby oraz brak podstawy prawnej do nabycia takiej korzyści
Przez korzyść majątkową należy rozumieć przede wszystkim: zwiększenie się aktywów, zmniejszenie się pasywów oraz zaoszczędzenie wydatków. Korzyść musi być majątkowa, a więc możliwa do wyrażenia w pieniądzu.
Brak podstawy prawnej uzyskania korzyści oznacza sytuację, w której przysporzenie tej korzyści nie ma oparcia w przepisie prawa, czynności prawnej, orzeczeniu sądu lub w decyzji innego organu.
Jakie roszczenie przysługuje w przypadku bezpodstawnego wzbogacenia?
W przypadku bezpodstawnego wzbogacenia przysługuje roszczenie o jego zwrot. Roszczenie to ma na celu zwrot uzyskanej bezpodstawnie korzyści majątkowej w naturze. Zwrot jej wartości w pieniądzu może nastąpić jedynie wtedy, gdy wydanie w naturze jest niemożliwe (np. gdy wzbogacony zbył odpłatnie bezpodstawnie uzyskaną rzecz).
Wzbogacony powinien więc zwrócić korzyść oraz pożytki, które ona przyniosła. Jeżeli korzyść nie jest zwracana w naturze, jej wartość powinna być wyceniona według stanu z dnia w którym wzbogacony powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu bezpodstawnie uzyskanej korzyści, jednak według cen obowiązujących w dacie ustalania obowiązku zwrotu.
Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.
W przypadku, gdy nabyta bezpodstawnie korzyść majątkowa została bezpłatnie przeniesiona na osobę trzecią, to wówczas obowiązek wydania korzyści przechodzi na osobę trzecią.
Czy obowiązek zwrotu korzyści może wygasnąć?
Tak, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, obowiązek ten wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Należy jednak pamiętać, że wyłączenie to dotyczy jedynie bezproduktywnego zużycia lub utraty tej korzyści. Zużycie lub utrata korzyści nie może doprowadzić do jakiegokolwiek wzbogacenia w majątku tego, kto korzyść uzyskał. W sytuacji, gdy takie wzbogacenie nastąpi, roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia istnieje nadal w granicach tego wzbogacenia. Za bezproduktywną utratę korzyści nie można uznać np. przeznaczeni jej na zapłatę długów wzbogaconego. Wzbogacenie może polegać także na zaoszczędzeniu wydatku Bezproduktywnym wyzbyciem się korzyści jest z kolei przeniesienie bezpodstawnie uzyskanej korzyści na mocy umowy darowizny.
Kiedy następuje przedawnienie roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia?
Roszczenie to przedawnia się na zasadach ogólnych określonych w art. 118 k.c. Okres przedawnienia wynosi zatem odpowiednio 6 lat lub 3 lata, jeśli roszczenie jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Stan prawny: listopad 2022 r.