Z jednej strony wielokrotnie podkreśla się, że zaufanie w biznesie jest istotną, jednakże niezależnie o tego zawierając każdą umowę. Należy zabezpieczyć swoje interesy. Jednym ze sposobów na to są kary umowne.
Po co stosuje się karę umowną?
Kara umowna to dodatkowe zabezpieczenie dla jednej lub obu stron umowy na wypadek, gdyby jedna z nich nie wykonała swojego zobowiązania. Jeśli któraś ze stron umowy jej nie wykona lub wykona w sposób nieodpowiedni, jest zobowiązana do zapłacenia kwoty, która została ustalona w umowie. Strony muszą zastrzec, że naprawa szkody będzie miała miejsce w postaci zapłaty ustalonej kwoty. Owszem, bez zastrzeżenia kary umownej, w razie niewykonania jedna ze stron i tak ma prawo do odszkodowania, ale sam zapis o karze umownej często bywa mobilizujący, jest bowiem czymś konkretniejszym niż bliżej nieokreślone odszkodowanie. Jednak trzeba też pamiętać, że nie jest dopuszczalna sytuacja, że jedna ze stron całkiem zaniecha wykonania umowy i po prostu zapłaci jakąś tam karę, gdyż byłoby to tak naprawdę nadużycie i obejście prawa.
Przy jakich umowach można wprowadzać kary umowne?
Nie ma określonego katalogu umów, do jakich można wprowadzić taką klauzulę. Teoretycznie do każdej, ale w niektórych rodzajach umów nie ma to sensu, na przykład jeśli chodzi o sprzedaż rzecz (chyba że np. chodzi o sprowadzenie rzeczy i sprzedaż do określonego terminu, wówczas byłoby to możliwe i uzasadnione).
Przy jakich świadczeniach można stosować karę umowną?
Pewnym ograniczeniem dotyczącym kar umownych jest brak możliwość jej zastrzeżenia w przypadku zobowiązań pieniężnych. Choć w doktrynie coraz częściej podnosi się zasadność takiego rozwiązania, to art. 484 § 1 k.c. wprost stanowi, że karę umowną można zastrzec jedynie za zobowiązania niepieniężne. Tak więc gdyby w umowie znalazł się zapis zastrzegający karę umowną za brak zapłaty w terminie, to byłby on niezgodny z prawem. Taką karą za niezapłacenie w terminie są odsetki, a kara umowna może zostać naliczona np. przy spóźnieniu w oddaniu obiektu budowlanego.
Jakie są rodzaje kar umownych?
Można wyróżnić następujące rodzaje kar umownych :
• kara umowna wyłączna – w przypadku, gdy umowa pozostaje niewykonana lub wykonana w nienależyty sposób, wierzyciel nie może domagać się od dłużnika zapłaty sumy wyższej niż kara zastrzeżona w umowie
• kara umowna alternatywna – wierzyciel może domagać się zapłaty albo z tytułu kary umownej, albo z tytułu odszkodowania. Wierzyciel nie może domagać się zapłaty najpierw kary umownej, a potem odszkodowania uzupełniającego, musi dokonać wyboru. Wybór, którego raz dokona, jest wyborem wiążącym i ostatecznym.
• kara umowna kumulatywna – wierzyciel może ubiegać się jednocześnie o zapłatę z tytułu kary umownej oraz z tytułu odszkodowania
• kara umowna zaliczana – wierzyciel może żądać zapłaty kary umownej i odszkodowania uzupełniającego do wysokości szkody poniesionej w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Jakie są rodzaje kar umownych?
Nie ma jednej narzuconej odgórnie kwoty, jednakże nie oznacza to, że może to być każda, jakakolwiek suma. Istnieją jednak pewne wyjątki zawarte w art. 484 §2, z których można skorzystać w razie postępowania sądowego. Jest to możliwe w przypadku spełnienia dwóch warunków. Pierwszy z nich to wykonanie zobowiązania w znacznej części, np. 80 czy 90 %. Wtedy można domagać się obniżenia kary umownej. Drugi warunek to rażąco wygórowana kara umowna. Kara rażąco wygórowana wchodzi w grę wówczas, gdy jest ona nieadekwatna w stosunku do szkody, wielkości samego zobowiązania itp. Trzeba to zawsze oceniać indywidualnie.
Kara umowna to cenne i przydatne narzędzie, jednak jak przy każdym narzędziu – trzeba umieć z niego korzystać. Jeśli kara umowna będzie nieuzasadniona lub też rażąco wygórowana, może ona zostać przez kontrahenta podważona w sądzie.
Stan prawny : październik 2022