W polskim systemie prawnym zdolność sądowa oraz zdolność procesowa stanowią istotne pojęcia, które odgrywają kluczową rolę w procesie prowadzenia spraw sądowych. Oba terminy mają istotne znaczenie dla zapewnienia uczciwości, sprawiedliwości i skuteczności procesów sądowych. W niniejszym artykule przyjrzymy się definicjom, istocie oraz znaczeniu zdolności sądowej i zdolności procesowej dla polskiego procesu cywilnego.
Obie z tych instytucji prawnych zostały uregulowane w Kodeksie postępowania cywilnego — odpowiednio w art. 64 i 65 KPC:
Art. 64. § 1. Każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona (zdolność sądowa).
§ 1(1). Zdolność sądową mają także jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.
Art. 65. § 1. Zdolność do czynności procesowych (zdolność procesową) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 64 § 1(1).
§ 2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie.
Z powyższej lektury przepisów należy zatem wywnioskować, iż istotą zdolności sądowej jest “egzystencja” podmiotów, które mogą występować w procesie sądowym. Owa egzystencja ma charakter dwuwymiarowy bowiem, każda osoba fizyczna, osoba prawna czy ułomna osoba prawna posiada przymiot zdolności sądowej, zaś brak egzystencji (czyli brak istnienia osoby fizycznej np. poprzez jej śmierć) stanowi bezwzględną przeszkodę procesową, braną przez sąd z urzędu na każdym etapie postępowania. „Jak wskazuje się w literaturze, zdolność sądową można rozumieć jako pojęcie, które odnosi się do przymiotów danego podmiotu (osób fizycznych lub jednostek organizacyjnych), dzięki którym możliwe jest prowadzenie postępowania z udziałem tego podmiotu. Udział ten odnosi się nie tylko do stron, lecz także do interwenientów ubocznych, uczestników postępowań nieprocesowych, podmiotów postępowania egzekucyjnego, zabezpieczającego, upadłościowego oraz naprawczego” A. Partyk [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 64.
Zdolność procesowa w przeciwieństwie do zdolności sądowej jest ściśle powiązana z możliwością podejmowania “działania” w ramach procesu cywilnego. Jak zostało podkreślone w treści art. 65 KPC, zdolność procesowa jest ściśle powiązana z pojęciem pełnej zdolności do czynności prawnych. To od tego przymiotu jest uzależniona możliwość podejmowania czynności w ramach procesu. „Zdolność procesowa to zdolność do samodzielnego dokonywania czynności procesowych. Nie każda osoba mająca zdolność sądową ma zdolność procesową, tak jak nie każda osoba mająca zdolność prawną ma zdolność do czynności prawnych. Zgodnie z art. 65 § 1 zdolność do czynności procesowych mają osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 64 § 1(1).” M. Manowska [w:] A. Adamczuk, P. Pruś, M. Radwan, M. Sieńko, E. Stefańska, M. Manowska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1-477(16), LEX/el. 2022, art. 65.
Stan prawny: sierpień 2023 r.
Fot. unsplash.com