System prawa i zasady go regulujące, wypełniony jest sformułowaniami, które dla zwykłego Kowalskiego, a nawet osób, które z legislaturą miały już coś wspólnego, mogą być kompletnie niezrozumiałe. Bowiem, co na tzw. “chłopski rozum” kryje się za takimi hasłami jak “zasady współżycia społecznego”, “retorsja”, “ekskulpacja” czy “prawo podmiotowe”? Wykładnia językowa w takim przypadku nie pozwala na prawidłowe zdekodowanie znaczenia tych pojęć. Przykładem przepisu, którego treść wypełniona jest zagadkowymi na pierwszy rzut oka hasłami, jest art. 5 K.C. Ta figura prawna stanowi generalną klauzulę nadużycia prawa, która ze względu na swój charakter posiada kluczowe znaczenie dla każdego podmiotu występującego w obrocie prawnym. W dzisiejszym artykule pochylimy się nad doniosłością art. 5 K.C. i spróbujemy wyjaśnić znaczenie pojęć składających się na jego treść.
Czym jest prawo podmiotowe ?
Pierwszym z pojęć, które należy wyjaśnić w kontekście art. 5 K.C. jest sformułowanie “prawo podmiotowe”. Cytując Prof. M. Pyziak – Szafnicką, “we współczesnym polskim prawie cywilnym przyjmuje się, że prawo podmiotowe jest to wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób, przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu uprawnionego i przez normę prawną zabezpieczona. Prawo podmiotowe istnieje bez względu na to, czy uprawniony z niego korzysta. Wynika ono ze stosunku prawnego, a więc każdemu prawu podmiotowemu odpowiadają obowiązki innej osoby – są to obowiązki nienaruszania sfery możności postępowania uprawnionego. Prawo podmiotowe jest prawem przyznanym przez normę prawną. Norma określa zdarzenia prawne, w których następstwie powstają poszczególne prawa. Zabezpieczenie prawa podmiotowego przez normę prawną polega na tym, że w razie jego naruszenia państwo umożliwi podmiotowi uprawnionemu skorzystanie z pomocy aparatu państwowego” (M. Pyziak-Szafnicka, Prawo podmiotowe, w: M. Safjan (red.), System Prawa Prywatnego: Prawo Cywilne, Część Ogólna, t. 1, wyd. 2, C.H.Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2012, s. 683–702.) W skrócie – prawo podmiotowe to prawo przyznane określone danej jednostce i przez normy prawne gwarantowane.
Klauzula nadużycia prawa podmiotowego
Poznawszy istotę oraz znaczenie “prawa podmiotowego” możemy przejść do próby zdekodowania art. 5 K.C. Zgodnie z jego treścią:
art. 5. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Jak podkreśliliśmy na wstępie, znaczenia tego przepisu nie należy bagatelizować. Ze względu na swój “prewencyjny” charakter, owa instytucja ma “zapobiegać sytuacjom, w których zastosowanie przez sądy normy prawnej konkretno – indywidualnej (wydedukowanej z przepisu prawa) prowadziłoby do rozstrzygnięcia oczywiście niesłusznego” (M. Pyziak-Szafnicka, Prawo podmiotowe, „Studia Prawa Prywatnego”, 1/2006, s. 94; zob. też S. Dmowski [w:] S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza – część ogólna, wyd. 10, War- szawa 2011, s. 40). Art. 5 KC stanowi swoistą furtkę bezpieczeństwa, która została wprowadzona przez ustawodawcę. Ze względu na to, że normy prawne mają charakter ogólny i abstrakcyjny, kiedy dokonujemy ich zastosowania w jakimś, konkretnym przypadku, może dojść do sytuacji, iż literalne ich zastosowanie, może być sprzeczne z zasadami moralnymi czy zasadami współżycia społecznego. Sądy dokonując subsumpcji, czyli swoistego podstawienia normy prawnej pod zindywidualizowany stan prawny, mogą odwołać się do treści art. 5 K.C.
Stan prawny: maj 2023 r.
Fot. pixabay.com