Fakt, iż duża część ludzi nie czyta podpisywanych przez siebie umów jest niezaprzeczalny. Powodów takiego stanu rzeczy trudno upatrywać w jednej przyczynie — często można zrzucić to na emocje lub też roztargnienie. Niepodważalne jest jedno — podpisanie umowy bez ówczesnego zapoznania się z jej treścią, czy też zasięgnięcia porady u profesjonalisty, skutkuje przykrymi konsekwencjami. Jednym z najczęściej rewidowanych przez nas problemów post factum w danej umowie jest klauzula dotycząca zakazu konkurencji. Zakaz konkurencji jest powszechnie stosowany w stosunkach między uczestnikami obrotu gospodarczego. Takie klauzule najczęściej mają na celu ochronę danej strony umowy — zazwyczaj przedsiębiorcy — przed czynnościami drugiej, które mogą zagrażać jej interesom gospodarczym. W niniejszym artykule przedstawimy główne założenia stojące za wprowadzeniem takiego zapisu do treści umowy i co musi się w niej znaleźć, żeby była skuteczna.
Podstawy klauzuli zakazu konkurencji i jej essentialia negotii.
W celu uporządkowania, zakaz konkurencji, jak zaznaczyliśmy na wstępie, może wynikać wprost z umowy między podmiotami, jednakże jego podstawą może być również sama ustawa. Przykładami takich zakazów konkurencji są:
1. zakaz obowiązujący wspólników spółki jawnej (art. 56 k.s.h.)
2. zakaz obowiązujący wspólników spółki partnerskiej (art. 89 k.s.h.)
3. zakaz obowiązujący wspólników spółki komandytowej (art. 103 k.s.h.)
4. zakaz obowiązujący członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
(art. 211 k.s.h.)
5. zakaz obowiązujący członków zarządu spółki akcyjnej (art. 380 k.s.h.)
Warto również wspomnieć, że klauzula zakazu konkurencji nie znajduje swojej jedynej regulacji tylko w ogólnej zasadzie swobody umów — zakaz konkurencji jest unormowany przez przepisy szczególne w konkretnych przypadkach. Idąc tym tropem należy podkreślić, iż kwestia zakazu konkurencji inaczej jest uregulowana w przestrzeni prawnej prawa pracy (art. 101[1] – 101[3] k.p.), ale również jest szczególnie obwarowana w przepisach dotyczących umowy agencyjnej (art. 764[6] k.c.). To, co jest wspólne dla każdej z klauzul zakazu konkurencji to obowiązek, iż strony na gruncie określonej umowy muszą dokładnie określić co rozumieją przez działalność konkurencyjną – zobowiązane są do wskazania obszaru, który jest objęty zakazem. W przypadku klauzul z zakresu prawa pracy i umowy agencyjnej ich pozostałe essential negotii to:
1. dokładne wskazanie terminu trwania zakazu
2. określenie dokładnej kwoty odszkodowania należnego osobie objętej zakazem działań konkurencyjnych
3. określenie formy umowy
Zgodnie z zasadami wypracowanymi przez orzecznictwo należy podkreślić, iż umowa o zakazie konkurencji nie może zostać zawarta w sposób dorozumiany (Wyrok SN z 10.09.2004 r., IPK 592/03, OSNP 2005/14, poz. 202). Co więcej, zakaz konkurencji może nie tylko odnosić się do okresu obowiązywania danej umowy, ale również może swoim zakresem wychodzić poza ten okres. Jednakże orzecznictwo SN wykazało, iż aby taki zakaz był skuteczny musi istnieć odpowiednia korelacja między jego czasem obowiązywania a odpowiednim odszkodowaniem (SN z 11.09.2003 r., III CKN 579/01). W związku z powyższym, aby taka klauzula była zgodna z literą prawa, musi zachodzić ekwiwalentność pomiędzy rekompensatą a czasem obowiązywania umowy. Nie może jednak dojść do sytuacji, w której zakaz konkurencji nie byłby ograniczony w czasie. Skuteczność klauzuli zakazu konkurencji powinna zostać zabezpieczona karami umownymi na wypadek złamania tego zakazu (Wyrok SA w Warszawie z 29.09.2006 r., III APa 33/06).
Stan prawny: marzec 2023 r.
Fot. pixabay.com