W życiu małżeńskim mogą wystąpić różnorodne sytuacje, które wymagają podjęcia decyzji dotyczących przyszłości związku. Gdy konflikty i różnice między małżonkami stają się nie do przezwyciężenia, zwykle rozważa się możliwość separacji lub rozwodu. Obie instytucje prawne są uregulowane w polskim prawie rodzinnym, ale wyróżniają je istotne różnice pod względem skutków prawnych z nich wynikających. W tym artykule przyjrzymy się bliżej istocie separacji oraz co ją odróżnia od rozwodu.
Separacja oraz rozwód są dwiema różnymi instytucjami prawno-rodzinnymi, pozwalającymi na formalne zakończenie małżeństwa. Główną różnicą między nimi jest to, że rozwód oznacza ostateczne rozwiązanie związku małżeńskiego, podczas gdy separacja jest formą oddzielenia małżonków bez rozwiązania małżeństwa. „W porównaniu do instytucji rozwodu pozytywna przesłanka separacji jest mniej rygorystyczna. Do orzeczenia separacji konieczne jest bowiem wystąpienie zupełnego rozkładu pożycia, który nie musi być, jak w wypadku rozwodu, trwały. Można zatem przyjąć, że uzyskanie orzeczenia separacji jest łatwiejsze od uzyskania rozwodu. Wskazuje się, że pominięcie przez ustawodawcę przesłanki trwałości rozkładu odzwierciedla restytucyjny charakter instytucji separacji, ponieważ istnieje jeszcze szansa na powrót małżonków do wspólnego pożycia”. (J. Halberda, Separacja – wybrane zagadnienia materialnoprawne (przesłanki, skutki), Rejent 2001, nr 11, s. 95; J. Panowicz-Lipska, Instytucja…, s. 17).
Na gruncie materii kodeksowej — a dokładnie art. 56 KRIO — o rozwodzie można mówić, gdy dojdzie do “zupełnego i trwałego rozkład pożycia”, zaś przy separacji — art. 61(1) § 1 KRIO — mowa o “zupełnym rozkładzie pożycia”. Owa dystynkcja nie jest bezprzedmiotowa. „Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 stycznia 2000 r., II CKN 1070/98, Prok. i Pr. 2000, nr 4, poz. 30, podkreślił, że w odróżnieniu od przesłanki ważnych powodów w ramach art. 52 k.r.o., które mają charakter majątkowy, o spełnieniu przesłanki zupełnego rozkładu pożycia decydują głównie relacje osobiste istniejące między małżonkami czy, szerzej, aspekty rodzinnoprawne istniejących między nimi stosunków” A. Sylwestrzak [w:] Komentarz do wybranych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, LEX/el. 2020, art. 61(1).
Wyżej wspomniana “zupełność rozkładu pożycia małżeńskiego” jest pozytywną przesłanką orzeczenia separacji. Doktryna jednoznacznie wskazuję, iż to pojęcia należy interpretować jako „ustanie więzi uczuciowej, fizycznej i gospodarczej” M. Habdas [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, Warszawa 2021, art. 61(1). Odmiennie niż w przypadku rozwodu, gdzie przesłanka pozytywna mówi o “trwałości” rozkładu pożycia małżeńskiego, sąd nie zajmuje się wymiarem definitywności degradacji małżeństwa. W istocie separacji zawarty jest możliwość powrotu małżonków do normalnego funkcjonowania związku.
„Ustawodawca przewiduje dwie przesłanki negatywne separacji, a mianowicie dobro wspólnych małoletnich dzieci oraz sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Przesłanki te sformułowano w sposób identyczny jak przesłanki rozwodowe, a zatem również w tym przypadku można powołać się na dorobek doktryny i judykatury wypracowany przy analizie tych przesłanek w sprawach o rozwód (zob. komentarz do art. 56 § 2 k.r.o.” M. Habdas [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, Warszawa 2021, art. 61(1).
Stan prawny: lipiec 2023 r.
Fot. unsplash.com