W polskim systemie prawa cywilnego czynności prawne pełnią niezwykle istotną funkcję, regulując różnorodne relacje między podmiotami oraz kształtując skutki prawne ich działań. Jednym z kluczowych elementów wpływających na charakter tych czynności jest zastosowanie warunku – czyli okoliczności, których spełnienie lub niespełnienie decyduje o powstaniu, lub ustaniu danego skutku prawnego. Warto przyjrzeć się bliżej temu zagadnieniu, a w szczególności treści art. 89 Kodeksu Cywilnego oraz jego implikacji w polskim prawie.
Jak wyżej zostało wspomniane art. 89 KC stanowi definicję legalną warunku:
Art. 89. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek).
Z tak skonstruowanej treści owego przepisu, można wprost wydedukować, iż warunek w zwyczajnych relacjach gospodarczych jest ustalany w formie zastrzeżenia umownego. To strony zgodnie ustalają jaką postać przyjmie to „zdarzenie przyszłe i niepewne”, od którego zaistnienia uzależnione jest spełnienie się danego skutku prawnego. Warto podkreślić, iż warunek określony w art. 89 KC nie jest tożsamy z wymogami uregulowanymi na gruncie ustawy, od których spełnienia uzależniona jest skuteczność czynności prawnej. „W tej ostatniej sytuacji mamy do czynienia z tzw. warunkiem prawnym. Warunki prawne to formułowane przez prawo przesłanki ważności czynności prawnej. Cechą określonego w art. 89 postanowienia umownego jest m.in. niepewność co do wystąpienia zdarzenia przyszłego i niepewnego. Różnica między obiema postaciami warunków tkwi w źródłach, które nadają im moc wiążącą.” P. Nazaruk [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, LEX/el. 2023, art. 89.
Rozważne byłoby zadanie pytania, czy istnieje możliwość zastrzeżenia warunku dla każdego rodzaju czynności prawnej? Na szczęście odpowiedź na to zagadnienie, nie rozpoczyna się od klasycznego prawniczego sformułowania – „Co do zasady”. W tym przypadku wytłumaczenie jest proste – „Swoboda zastrzegania warunku nie jest nieograniczona. Według K. Mularskiego „barierą są tu przede wszystkim przepisy ustawy i właściwość danej czynności prawnej zgodnie z art. 89. Już w tym miejscu należy podkreślić, że przepisy ustawy i właściwość czynności prawnej powodują niedopuszczalność zastrzeżenia warunku dla pewnych klas lub typów czynności prawnych (np. wszelkich czynności przenoszących własność nieruchomości czy dla zawarcia związku małżeńskiego). Przepisy ustawy mogą przesądzać zupełnie jednoznacznie niedopuszczalność dokonania danej klasy czy typu czynności prawnych pod warunkiem (np. art. 157 § 1 KC). Nie oznacza to jednak w żadnej mierze, aby dopuszczalne były warunki łamiące inne granice swobody kontraktowej, w szczególności warunki sprzeczne z zasadami współżycia społecznego czy zmierzające do obejścia prawa w rozumieniu art. 58” (K. Mularski [w:] Kodeks cywilny, t. 1, red. M. Gutowski, 2018, kom. do art. 89, nb 16)”. Przykładami sytuacji gdzie ustawodawca wyłączył możliwość stosowania warunku są:
- przeniesienie własności nieruchomości
- powołania spadkobiercy
- przyjęcia lub odrzucenia spadku
Stan prawny: sierpień 2023 r.
Fot. unsplash.com