Każdy twórca powinien zawczasu zabezpieczyć swoje dzieła. W przestrzeni artystycznej czy naukowej — gdzie przejawy naszej twórczości stają się prawami, kluczowym instrumentem regulującym stosunki między twórcami a użytkownikami jest umowa licencyjna. Jest to jedna z najbardziej powszechnych umów, która dotyczy regulacji korzystania z określonych praw autorskich. Umowę tą zaliczamy do tzw. umów nazwanych — czyli takich, które są uregulowane w ustawie.
Przepisy dotyczące umowy licencyjnej w ramach prawa autorskiego znajdziemy w szczególności w art. 67 ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne:
Art. 67. 1. Twórca może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania.
2. Jeżeli umowa nie zastrzega wyłączności korzystania z utworu w określony sposób (licencja wyłączna), udzielenie licencji nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji (licencja niewyłączna).
3. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, licencjobiorca nie może upoważnić innej osoby do korzystania z utworu w zakresie uzyskanej licencji.
4. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, uprawniony z licencji wyłącznej może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych, w zakresie objętym umową licencyjną.
5. Umowa licencyjna wyłączna wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Jak można zauważyć, przepis ten wprowadza takie cechy umowy, które można nazwać essentialia negotii umowy licencyjnej. Dzięki tym przymiotom możemy rozróżnić tę umowę od innej. „Istotą umowy licencyjnej jest upoważnienie do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania. W konsekwencji udzielonego uprawnienia licencjodawca może korzystać z utworu, wkraczając w zakres monopolu autorskiego, a jego zachowanie, które mieści się w granicach licencji, nie jest zachowaniem bezprawnym. Ze względu na specyfikę utworu jako przedmiotu niemającego materialnej postaci możliwe jest korzystanie z tego samego utworu w tym samym czasie przez więcej niż jeden podmiot 1185 . Z tego względu umowa licencyjna stanowi chętnie używany instrument prawny, który umożliwia licencjodawcy „zarządzanie” uprawnieniami do utworu w taki sposób, który jest w stanie przynieść mu jak najwięcej korzyści. Udzielając licencji, licencjodawca nie wyzbywa się bowiem autorskich praw majątkowych.” M. Wyrwiński [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [w:] Ustawy autorskie. Komentarze. Tom I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, art. 67.
Z pojęciem oraz instrumentem prawnym umowy licencyjnej, ściśle powiązane jest określenie pól eksploatacji. Ich istotę oraz znaczenie opisuje art. 50 wyżej przytoczonej ustawy. „Pola eksploatacji to technologiczne sposoby korzystania z utworu. Prawodawca wymaga, żeby były one odrębne. Należy to rozumieć jako wyodrębnione w sensie technologicznym, ale również gospodarczym. To ostatnie oznacza, że dany sposób korzystania z utworu musi dawać możliwość przysporzenia, osiągnięcia zysku przez eksploatującego (tak: E. Traple, Umowy…, s. 52; T. Targosz [w:] T. Targosz, K. Włodarska-Dziurzyńska, Umowy…, s. 165; P. Ślęzak, Emisja filmu przez stację telewizyjną „na zamówienie” widza, PiP 2003/9, s. 99). Gdyby odnieść pojęcie pola eksploatacji do sposobu korzystania z utworu, to trzeba byłoby powiedzieć, że to drugie jest określeniem szerszym. Nie tylko technologie są wyznacznikiem korzystania z utworu. Rolę odgrywa również przeznaczenie dzieła. Jeśli polem eksploatacji jest publiczne wykonanie, to w przypadku utworu muzycznego wytycza ono tylko pewne bardzo ogólne ramy korzystania. Jego zakres doprecyzowywać będzie niekiedy przeznaczenie dzieła, np. skomponowanie utworu na konkretny instrument (skrzypce) i na orkiestrę (zob. bliżej uwagi w komentarzu do art. 49, teza II). Wyznacznikiem sposobu korzystania z utworu jest także element geograficzny. Chodzi, dokładniej mówiąc, o terytorium, na którym odbywa się eksploatacja. Wpływ na sposób eksploatacji dzieła wywiera ponadto zwyczaj (zob. uwagi do art. 49, teza III).„Istotną przesłanką decydującą o wyodrębnieniu pola eksploatacji jest możliwość dotarcia, dzięki odrębnemu sposobowi korzystania z utworu, do odrębnie ukształtowanego kręgu odbiorców” (J. Błeszyńska-Wysocka, Użycie utworu w znaku towarowym jako pole eksploatacji, PUG 2008/2, s. 13 i n.). Szerzej: J. Szczotka, Najem…, s. 23 i n.” A. Niewęgłowski [w:] Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021, art. 50.
Stan prawny: październik 2023 r.
Fot. unsplash.com