Przymus adwokacko-radcowski w polskim systemie prawa cywilnego odnosi się do sytuacji, kiedy to dana strona musi być reprezentowana przez adwokatów, radców prawnych lub rzeczników patentowych w określonych postępowaniach sądowych. Rozumowanie stojące za tą instytucją jest oparte na założeniu prawodawcy, iż w pewnych konkretnych sprawach, które charakteryzują się swoistą prawną złożonością, wymagana jest określona wiedza prawnicza, której posiadanie jest zagwarantowana tylko przez profesjonalnych prawników. Art. 87(1) Kodeksu Postępowania Cywilnego precyzyjnie określa zakres i warunki tego przymusu.
Zgodnie z § 1 art. 87(1) KPC, w postępowaniu przed Sądem Najwyższym istnieje obowiązek zastępstwa stron przez adwokatów lub radców prawnych. W sprawach dotyczących własności intelektualnej dopuszczalne jest także zastępstwo przez rzeczników patentowych. To oznacza, że strony w postępowaniu przed Sądem Najwyższym nie mogą działać samodzielnie, lecz muszą być reprezentowane przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje zawodowe. „Przepis art. 87(1) przewiduje jako generalną regułę, że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych, zaś w sprawach własności intelektualnej – przez rzeczników patentowych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji, np. zażalenia na postanowienie wydane przez sąd niższego rzędu (z wyłączeniem spraw wskazanych w § 2 i 3). W doktrynie instytucja uregulowana komentowanym przepisem określana jest mianem zdolności postulacyjnej, czyli zdolności do osobistego działania w postępowaniu cywilnym” J. Parafianowicz [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 87(1).
Tak jak już zaznaczyłem na wstępie, przymus adwokacko-radcowski ma na celu zapewnienie profesjonalnej i kompetentnej reprezentacji w trakcie postępowania przed najwyższym organem sądowym. Jest to szczególnie istotne ze względu na złożoność i specyfikę spraw rozpatrywanych przez Sąd Najwyższy.
Art. 87(1) KPC przewiduje pewne wyjątki od reguły przymusu adwokacko-radcowskiego. Zgodnie z § 2, nie stosuje się go m.in. w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych, ustanowienie pełnomocnika procesowego lub gdy stroną jest osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje prawne, takie jak sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. Dodatkowo przepis ten nie ma zastosowania, gdy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa lub państwowej osoby prawnej wykonuje Prokuratura Generalna RP (§ 3).
Co zatem powoduje niezastosowanie się do powyższego przymusu? Powyższa zasada ma charakter bezwzględny i jak zostało wskazane w przepisie, obejmuje on całości postępowania. „Wszystkie czynności procesowe przed Sądem Najwyższym muszą być podejmowane przez adwokata lub radcę prawnego albo rzecznika patentowego; czynności samej strony lub pełnomocnika niebędącego adwokatem lub radcą prawnym albo rzecznikiem patentowym – jeżeli nadano im formę pisma – podlegają rygorom przewidzianemu w art. 130 § 5, albo – jeżeli mają inną formę – są traktowane jako niebyłe (niedokonane) (por. zarządzenie SN z 20.05.2015 r., III PO 5/15, OSNP 2017/4, poz. 41; por. jednak postanowienie SN z 16.07.2021 r., I CNP 15/21, OSNC 2022/4, poz. 43).” J. Gudowski [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Postępowanie rozpoznawcze. Artykuły 1-124, wyd. VI, red. T. Ereciński, Warszawa 2023, art. 87(1).
Złożenie pisma procesowego, które narusza obowiązek wskazany w art. 87(1), zgodnie z art. 130 § 5 zostają zwrócone bez wezwania do usunięcia braków. „Sąd Najwyższy w jednym z najnowszych orzeczeń wyraził interesujący pogląd, że celem przymusu adwokacko-radcowskiego jest zapewnienie, aby środki zaskarżenia kierowane do Sądu Najwyższego odpowiadały ustawowym wymaganiom i prezentowały poziom merytoryczny, jakiego można oczekiwać od osoby uprawnionej do świadczenia profesjonalnej pomocy prawnej. Nie może on zaś zostać zrealizowany, jeżeli adwokat lub radca prawny jedynie „popiera” środek zaskarżenia wniesiony bezpośrednio przez stronę lub też jedynie sygnuje własnym podpisem środek zaskarżenia sporządzony przez stronę osobiście” J. Parafianowicz [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 87(1).
Stan prawny: grudzień 2023 r.
Fot. unsplash.com