Dziedziczenie ustawowe stanowi jedną z fundamentalnych form przeniesienia majątku po śmierci. W Polsce, przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego są szczegółowo uregulowane w Kodeksie Cywilnym, a dokładnie od artykułu 931 do 940. System ten określa, w jaki sposób majątek osoby zmarłej zostanie podzielony pomiędzy najbliższych krewnych w przypadku, gdy nie istnieje testament lub jeżeli ten jest nieważny.
Na bazie ustawy można wyróżnić swoisty hierarchiczny podział spadkobierców. Pierwszeństwo każdego z nich zależy od stopnia pokrewieństwa ze zmarłym. Każda kolejna grupa dochodzi do dziedziczenia w przypadku braku spadkobierców z grupy wcześniejszej. Podział ten prezentuje się następująco:
- małżonek i zstępni spadkodawcy;
- małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy;
- dziadkowie spadkodawcy;
- dzieci małżonka spadkodawcy;
- gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy i Skarb Państwa.
Co zrozumiałe, „w pierwszej kolejności z ustawy powołani są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek (art. 931 § 1 zdanie pierwsze). Ustalenie, czy dana osoba jest dzieckiem spadkodawcy, odbywa się na podstawie jej aktu urodzenia, w którym to spadkodawca powinien być wymieniony jako ojciec lub matka spadkobiercy.” (J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 931).
W jaki sposób należy traktować byłego małżonka, na kanwie tego przepisu? Czy ex-partner również podlega pod tą grupę dziedziczenia?
„Małżonkiem dziedziczącym w I grupie spadkowej jest osoba, która pozostawała w związku małżeńskim ze spadkodawcą; chodzi tu o formalny węzeł małżeński(…) Wyłączenie spośród spadkobierców ustawowych powoduje: prawomocne orzeczenie rozwodu albo separacji na dzień otwarcia spadku, orzeczenie stwierdzające nieistnienie małżeństwa (art. 2 k.r.o.) oraz wyrok orzekający o unieważnieniu małżeństwa – w tych dwóch ostatnich przypadkach orzeczenie może zapaść również po śmierci jednego z małżonków (zob. art. 18 k.r.o.) i w zakresie dziedziczenia ustawowego wywołuje skutek ex tunc” (J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 931).
W tej grupie spadkobierców, pozycja małżonka jest najsilniejsza. Wysokości jego udziału spadkowego jest zagwarantowana do wysokości ¼ wysokości spadku. Oznacza to, iż jeżeli w przypadku gdy wraz z małżonkiem będzie dziedziczyła jeszcze grupa 4 dzieci, to nie dziedziczą oni w częściach proporcjonalnych – małżonek jest uprawniony do ¼ spadku, zaś z pozostałej masy spadkowej dzieci uzyskują jego składniki w częściach równych.
Stan prawny: lipiec 2023 r.
Fot.unsplash.com