Starożytni Rzymianie mawiali, ze matka jest zawsze pewna, a ojcem jest ten, na którego wskazuje małżeństwo. Czy ta maksyma jest w obecnych czasach aktualna? Do pewnego stopnia tak. W obecnie obowiązującym stanie prawnym istnieją trzy sposoby na ustalenie ojcostwa. Są to :
– domniemanie pochodzenia dziecka małżeńskiego
– uznanie dziecka w drodze administracyjnej
– sądowe ustalenie ojcostwa
Czy jest domniemanie pochodzenia dziecka małżeńskiego?
Art. 62 k.r.o. wprowadza domniemanie prawne wzruszalne, iż ojcem dziecka jest mąż jego matki pod warunkiem, że dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa. Nie trzeba wówczas nic udowadniać ani wykazywać. Wystarczy, że matka dziecka pozostaje w związku małżeńskim, a automatycznie za ojca zostaje uznany jej mąż. Należy jednak pamiętać, że Domniemania ojcostwa męża matki nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji i jeżeli dziecko wprawdzie urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa – wtedy domniemywa się, iż dziecko pochodzi od drugiego męża. Domniemanie to nie jest niewzruszalne, ale strony nie mogą same sobie wpisać czy podać w Urzędzie Stanu Cywilnego, iż ojcem jest inny mężczyzna. Niezbędne jest wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.
W przypadku zaś, gdy domniemanie ojcostwa męża matki zostanie obalone lub też dzieci pochodzi ze związku pozamałżeńskiego, w grę wchodzi uznanie ojcostwa lub ustalenie go w sądzie.
Jak przebiega procedura ustalenia ojcostwa?
Aby doszło do uznania ojcostwa, konieczne jest złożenie dwóch zgodnych oświadczeń w obecności odpowiedniego organu przez osoby legitymujące się odpowiednim wiekiem. W świetle prawa uznać dziecko może osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie została ubezwłasnowolniona całkowicie. Może to jednak uczynić nie przed organem administracyjnym a w sądzie opiekuńczym. Osoba pełnoletnia, która nie jest ubezwłasnowolniona, może to uczynić w Urzędzie Stanu Cywilnego. Ojciec dziecka składa oświadczenie przed kierownikiem USC, a matka powinna to potwierdzić najpóźniej w ciągu 3 miesięcy. Nie ma potrzeby dopełnienia innych formalności (chyba że kierownik USC będzie miał wątpliwości co do prawdziwości złożonych oświadczeń). Jeżeli uznający mężczyzna dowiedział się, że jednak dziecko nie jest jego, może wystąpić do sądu o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym powziął wiadomość, iż jednak dziecko od niego nie pochodzi.
Kiedy trzeba ustalić ojcostwo sądownie?
Sądowne ustalenie ojcostwa zachodzi najczęściej wówczas, gdy jedna ze stron nie wyraża zgody na uznanie ojcostwa w drodze poprzednio opisanej. Postepowanie takie opiera się na domniemaniu, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który obcował z matką w okresie koncepcyjnym pomiędzy 181 a 300 dniem przed jego urodzeniem. Wykazanie tego często jest trudne, gdyż nie ma świadków na istnienie intymnej relacji, dlatego też sąd musi opierać się na domniemaniu. Sąd uznaje za udowodniony fakt współżycia stron w okresie koncepcyjnym, jeżeli ustali, przykładowo zeznaniami świadków, iż strony w tym czasie zamieszkiwały ze sobą bądź wyjeżdżały razem. Domniemany ojciec może bronić się, podnosząc zarzut, że nie obcował w tym czasie z matką dziecka albo że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne. Jeśli matka dziecka przyzna, że obcowała z domniemanym ojcem w tak zwanym okresie koncepcyjnym, sąd uznaje jego ojcostwo za udowodnione. W niektórych wypadkach sąd jest zmuszony stosować dowód z badań DNA, ale nie zawsze. Nie można z góry zakładać, ze w każdym postępowaniu o ustalenie ojcostwa jest on konieczny. Jeśli potwierdzi się obcowanie płciowe, często jest to zbędne. W przeciwnym wypadku rzeczywiście nieraz sąd decyduje się na przeprowadzenie takiego dowodu, aby mieć pewność co do ojcostwa.
W większości wypadków ustalenie ojcostwa przebiega bezproblemowo – bądź przez domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki lub też przez uznanie. Niestety nie zawsze sytuacja jest taka prosta, szczególnie w przypadkach silnych konfliktów, dlatego też ostatecznością jest sądowne ustalenie ojcostwa.
Stan prawny : sierpień 2022