W jaki sposób wady oświadczenia woli wpływają na akt zawarcia związku małżeńskiego?
Wiele osób jest świadomych możliwości żądania unieważnienia zawartego małżeństwa. Jedną z przesłanek umożliwiających podważenie ważności aktu zawarcia małżeństwa jest wadliwość oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński złożonego przez co najmniej jednego z małżonków. W jaki sposób zatem wady oświadczenia woli wpływają na ważność samego małżeństwa?
Które przepisy regulują możliwość unieważnienia małżeństwa z powodu wad oświadczenia woli?
Taką możliwość przewiduje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z art. 151 k.r.o., małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2 zostało złożone:
1) przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli;
2) pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony;
3) pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
Ustawodawca wskazał zatem trzy rodzaje wad oświadczeń woli, które mogą uzasadniać unieważnienie związku małżeńskiego. Jako stan wyłączający świadome wyrażenie woli należy rozumieć jedynie kompletne „wyłączenie”. Przedmiotowa wada oświadczenia woli nie zaistnieje zatem w sytuacji, gdy osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie ograniczającym świadome wyrażenie przez nią woli. Ponadto powyższa przesłanka dotyczy możliwości wyrażenia woli zawarcia związku małżeńskiego w sposób świadomy, a nie samego podjęcia decyzji w tym przedmiocie. Stan wyłączający świadome wyrażenie woli może zaistnieć z dowolnej przyczyny, w tym zarówno krótkotrwałych zaburzeń czynności psychicznych o zróżnicowanym podłożu bądź choroby psychicznej, jak i niedorozwoju umysłowego.
Drugą ze wskazanych wad oświadczenia woli jest błąd co do tożsamości. Pojęcie to należy interpretować wąsko. Zgodnie z poglądem powszechnie aprobowanym w doktrynie, tożsamość w rozumieniu tej przesłanki oznacza bycie tym samym fizycznie podmiotem, z którym dane małżeństwo miało zostać zawarte. Wskazana wada ma zatem incydentalne zastosowanie praktyczne. Błędem co do tożsamości nie będą zatem okoliczności dotyczące jednego z małżonków, takie jak m.in. stan cywilny czy orientacja seksualna.
Ostatnią wadą oświadczenia woli wskazaną przez ustawodawcę jest groźba bezprawna drugiej strony bądź osoby trzeciej. Celem opisania tej wady należy pomocniczo posłużyć się przepisami Kodeksu cywilnego. Ustawa ta nie definiuje co prawda pojęcia groźby bezprawnej, jednak wskazuje jej konieczne przesłanki. Należą do nich: bezprawność, powaga groźby oraz istnienie normalnego związku przyczynowego pomiędzy groźbą a złożeniem oświadczenia woli o określonej treści. Wszystkie te przesłanki muszą wystąpić łącznie.
Kto może wystąpić z powództwem o unieważnienie małżeństwa?
Zgodnie z art. 151 § 2 k.r.o., legitymacja czynna do wytoczenia powództwa o Unieważnienia małżeństwa z powodu okoliczności wskazanych powyżej może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.
Czy istnieje termin przedawnienia roszczenia do wniesienia powództwa o unieważnienie małżeństwa?
Należy pamiętać, że roszczenia o unieważnienie małżeństwa z powodu wad oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński ulegają przedawnieniu w następujących terminach:
1) sześć miesięcy liczone od chwili ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą
2) nie później jednak niż trzy lata od zawarcia małżeństwa.
Oba wskazane terminy są terminami prekluzyjnymi, co oznacza, że są nieprzekraczalne oraz nieprzywracalne. Wraz z ich upływem małżeństwo ulega konwalidacji, a powództwo wniesione po upływie terminów określonych powyżej winno zostać oddalone.