Popularne powiedzenie głosi, że „ciąża to nie choroba”, jednakże choć nie jest to choroba, to jest to stan szczególny. Dlatego też podlega ona ochronie, zwłaszcza jeśli chodzi o przepisy kodeksu pracy. Istnieje wiele przepisów szczególnych dotyczących uprawnień pracownicy w ciąży lub obowiązków pracodawcy względem niej. Zasadniczo te szczególne zasady dotyczą wszystkich kobiet w ciąży, niezależnie od tego, na którym etapie ciąży jest pracownica, jaki rodzaj umowy łączy ją z pracodawcą i kiedy ma ona zostać zakończona. Są jednakże również pewne wyjątkowe regulacje dotyczące m.in. rozwiązania umowy o pracę i przedłużenia jej do porodu
Kiedy rozpoczyna się okres ochronny dla pracownicy w ciąży?
Pracownica podlega ochronie od samego początku ciąży. W praktyce jednak pracodawca może objąć pracownicę ochroną od kiedy przedstawi mu ona zaświadczenie lekarskie o tym, że jest w ciąży (wcześniej bowiem może on nie wiedzieć, ze jest w ciąży, a jednak same słowo pracownicy może okazać się niewystarczające). Zasadniczo co do większości uprawnień, to przysługują one pracownicy do momentu porodu (np. zakaz delegacji), a niektóre z nich dłużej (np. zakaz zatrudniania przy szkodliwych pracach, który może obejmować również pracownice karmiące piersią).
Czy można zwolnić pracownicę w ciąży?
Jeden z najważniejszych, głównych elementów tej ochrony polega na tym, iż zasadniczo pracownicy w ciąży nie można zwolnić. Zabronione jest wypowiedzenie umowy o pracę pracownicy w ciąży oraz w czasie urlopu macierzyńskiego. Nie ma jednak przeszkód, aby pracownica sama złożyła wypowiedzenie, gdyż nie można jej w tej kwestii ograniczać. Możliwe jest również rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron. Wyjątkiem, kiedy to pracodawca może zwolnić pracownicę w ciąży, jest sytuacja, gdy pracodawca rozwiązuje umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy, a zakładowa organizacja związkowa (o ile działa w zakładzie) wyrazi na to zgodę. Ochrona pracownicy w ciąży jest tu daleko idąca i sądy stoją na stanowisku, iż jeśli w trakcie okresu wypowiedzenia pracownica dostarczy zaświadczenie lekarskie o ciąży, pracodawca powinien cofnąć oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę.
Czy pracownica w ciąży nie może wykonywać niektórych czynności, rodzajów prac?
W wielu wypadkach nie ma przeszkód, żeby pracownica w ciąży wykonywała swoje dotychczasowe obowiązki, istnieje również bardzo wiele takich, które mogą być dla nich nadmiernym obciążeniem lub też wprost stanowić zagrożenie dla zdrowia kobiety i dziecka. W kodeksie pracy zawarto bardzo ogólny zapis, na mocy którego kobiety w ciąży lub karmiące piersią nie powinny wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia. Konieczne stało się wprowadzenie rozporządzenia określającego wykaz prac zabronionych kobietom w ciąży. . Są to często prace związane z wymuszoną pozycją ciała, znacznym wysiłkiem fizycznym, w narażeniu na silne drgania oraz hałas, w mikroklimacie gorącym lub zimnym, które narażają pracownicę na działanie szkodliwych substancji chemicznych, w miejscach o podwyższonym lub obniżeniu ciśnienia. Pracownica też nie może być narażona na kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, ani też na ciężkie urazy fizyczne lub psychiczne ani też wykonywać prac w pozycji stojącej wykonywanej przez łącznie 3 godziny w czasie zmiany roboczej.
Czy są jeszcze inne specjalne prawa dla kobiet w ciąży?
Rzeczywiście pracownice w ciąży, a często również w okresie karmienia piersią mogą korzystać również z dodatkowych uprawnień. Należy do nich m.in. zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych lub porze nocnej. Pracodawca nie może też wysłać pracownicy w delegację ani polecić wykonywania pracy w systemie przerywanym czasu pracy, chyba że pracownica wyrazi na to zgodę. Ponadto pracodawca powinien zwolnić pracownicę z wykonywania pracy na czas wykonywania zleconych przez lekarza badań, jeśli pracownica nie może ich wykonać poza godzinami pracy. Pracownica zachowuje za ten czas prawo do wynagrodzenia. W obecnym stanie prawnym kobieta w ciąży nie powinna spędzać przed monitorem ekranowym więcej niż 8 godzin dziennie, ale po każdych 50 minutach przed ekranem, przysługuje jej 10 minut przerwy wliczanej do czasu pracy.
Widać z powyższego, że pracownica w ciąży rzeczywiście jest pod wieloma względami chroniona i spektrum przysługujących jej uprawnień jest szerokie.
Stan prawny : sierpień 2022