W dniu 24 czerwca w Dzienniku Ustaw została opublikowana ustawa o ochronie sygnalistów. Jest to regulacja prawna, której głównym zadaniem jest zabezpieczenie interesu tzw. whistleblowerów. Kim są owi sygnaliści i jakie środki ochrony zapewnia im niniejsza regulacja?
Kim są sygnaliści?
Sygnaliści, znani po angielsku jako whistleblowers, to osoby, które ujawniają informacje o naruszeniach prawa lub nieprawidłowościach w organizacjach, w których pracują. Ich rola jest niezwykle ważna dla demokratycznego państwa, ponieważ pomagają w ujawnianiu korupcji, nadużyć i innych działań naruszających prawo. Dzięki sygnalistom możliwe jest utrzymanie przejrzystości i odpowiedzialności w instytucjach publicznych oraz prywatnych, co wzmacnia zaufanie obywateli do systemu prawnego i politycznego.
Zgodnie z Art. 4 ustawy o ochronie sygnalistów, sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w związku z wykonywaną pracą. Ustawa wskazuje katalog otwarty podmiotów, które mogą być sygnalistami, jest to m.in.:
- Pracownik
- Pracownik tymczasowy
- Osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej
- Przedsiębiorca
- Prokurent
- Akcjonariusz lub wspólnik
- Członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej
- Osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy
- Stażysta
- Wolontariusz
- Praktykant
- Funkcjonariusz służb, takich jak Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczna itp.
- Żołnierz
Ustawa obejmuje również osoby, które zgłaszają naruszenia prawa przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, jak również po ich ustaniu.
Warunki objęcia sygnalisty ochroną
Zgodnie z Art. 6, sygnalista podlega ochronie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem, że miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia jest prawdziwa i stanowi informację o naruszeniu prawa.
Zakaz podejmowania działań odwetowych
Art. 11 ustawy wprowadza bezwzględny zakaz podejmowania działań odwetowych wobec sygnalistów. Pracodawca nie może podejmować żadnych działań mających na celu represjonowanie sygnalisty z powodu zgłoszenia naruszenia prawa.
Ochrona w przypadku stosunku pracy
Art. 12 precyzuje, że wobec sygnalistów świadczących pracę na podstawie stosunku pracy nie mogą być podejmowane działania odwetowe. Ustawodawca w treści art. 12 przewiduje katalog otwarty takich zachowań. Zgodnie z treścią przepisu działania odwetowe mogą polegać na odmowie nawiązania stosunku pracy, wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy, obniżenie wynagrodzenia, pominięcie przy awansie, mobbing, dyskryminacja, czy wstrzymanie udziału w szkoleniach. Co ciekawe, to na pracodawcy spoczywa ciężar dowodu, że podjęte działania nie są działaniami odwetowymi.
Odszkodowanie i odpowiedzialność
Art. 14 zapewnia sygnalistom prawo do odszkodowania w przypadku działań odwetowych. Odszkodowanie nie może być niższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku.
Natomiast Art. 15 przewiduje możliwość dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia przez osobę, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia nieprawdziwych informacji przez sygnalistę.
Podsumowanie
Ustawa o ochronie sygnalistów wprowadza kompleksowe regulacje mające na celu zabezpieczenie osób zgłaszających naruszenia prawa w kontekście związanym z pracą. Sygnaliści są chronieni przed działaniami odwetowymi, mają prawo do odszkodowania, a ich zgłoszenia nie mogą stanowić podstawy odpowiedzialności, pod warunkiem, że są uzasadnione. Nowa ustawa stanowi ważny krok w kierunku wzmocnienia ochrony osób ujawniających nieprawidłowości i naruszenia prawa.
Stan prawny: czerwiec 2024 r.
Fot. unsplash.com