Można uzyskać korzyść majątkową na wiele sposobów i z różnych powodów. Często jest to po prostu zaplata za wykonaną pracę, usługę, realizację umowy, ale oczywiście nie są to jedyne możliwości. Czasem dochodzi do sytuacji określanej w przepisach jako bezpodstawne wzbogacenie.
Kiedy wzbogacenie jest bezpodstawne?
Aby można było mówić o bezpodstawnym wzbogaceniu, muszą wystąpić następujące przesłanki :
1. jeden podmiot musi uzyskać korzyść majątkową
2. Brak jest podstawy prawnej do uzyskania tej korzyści (np. przepisy prawa,
3. Korzyść jest uzyskana kosztem innego podmiotu, który przez to stał się zubożony
4. Między zubożeniem a wzbogaceniem występuje związek (nie zawsze trzeba to dosłownie rozumieć jako związek przyczynowo skutkowy, choć zwykle tak to się odbywa)
Najczęściej chodzi po prostu o pieniądze, ale nie jest to niezbędne, gdyż równie dobrze może chodzić o zwolnienie z długu, uzyskanie w sposób darmowy czyjejś pracy czy usług. Trzeba jednak pamiętać, że powinna to być rzecz lub prawo, które ma określoną wartość majątkową, którą można wycenić. Inaczej trudno byłoby mówić o ewentualnym roszczeniu.
Czym jest świadczenie nienależne?
Nienależne świadczenie to dość częsty przypadek bezpodstawnego wzbogacenia. Może do niego dojść w następujących przypadkach :
– osoba, która spełniła świadczenie w ogóle nie była do niego zobowiązana
– osoba była zobowiązana do świadczenia, ale nie względem osoby, na rzecz której świadczenie spełniono
– podstawa świadczenia odpadła
– zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty
– czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Świadczenie nienależne to jeden z możliwych przypadków bezpodstawnego wzbogacenia, choć oczywiście nie jedyny.
Czy można wystąpić z pozwem w przypadku bezpodstawnego wzbogacenia?
Tak, oczywiście. Jeśli osoba, która została wzbogacona, nie chce zwrócić korzyści, konieczne jest wystąpienie do sądu o zasądzenie odpowiedniej kwoty, bądź też zwrot korzyści w naturze. Zasadą powinien być zwrot w naturze, w praktyce jednak częściej dochodzi do zwrotu równowartości w pieniądzu. Składając pozew należy wykazać następujące elementy :
• wzbogacenie jednego podmiotu;
• zubożenie drugiego podmiotu;
• związek między tym wzbogaceniem i zubożeniem;
• bezpodstawność wzbogacenia.
Czy zawsze trzeba dokonywać zwrotu uzyskanej korzyści?
Przy prawie każdej zasadzie istnieją wyjątki i w tym wypadku również. Przykładem może być sytuacja, gdy osoba, która wykonuje świadczenie wie, że jest ono nienależne (a więc nie powinna później żądać zwrotu), spełnienie świadczenia przedawnionego (a więc istniała podstawa prawna świadczenia, a nie ma przeszkód, by dobrowolnie spełnić świadczenie nawet jeśli uległo przedawnieniu). Inny zaś wyjątek to świadczenie jeszcze niewymagalne lub sytuacja, kiedy co prawda świadczenie nie ma podstawy prawnej, ale czyni to zadość zasadom współżycia społecznego.
Należy również pamiętać, iż obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
Bezpodstawne wzbogacenie obejmuje różne sytuacje, kiedy ktoś wzbogacił się kosztem innej osoby, podczas gdy (z punktu widzenia prawa) nie powinno do tego dojść, gdyż nie było ku temu podstawy prawnej, np. w postaci zawartej umowy.
Stan prawny : sierpień 2022