Zaznacz stronę

Od chwili powstania pierwszych cywilizacji i związanego z nim rynku obrotu konkretnymi dobrami, ludzie szukają formalnych sposobów zabezpieczenia swoich interesów. Jednym z przykładów prawnych sposobów zabezpieczenia wierzytelności jest instytucja zastawu, której genezy możemy doszukiwać się już w czasach Starożytnego Rzymu. Dziś, na mocy polskiego Kodeksu cywilnego, prawo zastawu nadal odgrywa istotną rolę w obrocie gospodarczym, umożliwiając wierzycielom zabezpieczenie otrzymania należności od dłużników.

📜 Istota zastawu

Zastaw to ograniczone prawo rzeczowe, które umożliwia wierzycielowi dochodzenie zaspokojenia swojej wierzytelności z rzeczy ruchomej obciążonej tym prawem, niezależnie od tego, kto jest jej właścicielem. Zastaw daje wierzycielowi pierwszeństwo przed innymi wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy (art. 306 K.c.). „Zastaw wraz z hipoteką należą do tzw. praw zastawniczych, których celem jest zabezpieczenie wierzytelności na rzeczy (tzw. rzeczowe zabezpieczenie wierzytelności). W konsekwencji ustanowienia praw zastawniczych, w przeciwieństwie do innych ograniczonych praw rzeczowych, wierzyciel nie zyskuje uprawnienia do korzystania z rzeczy, z kolei uprawnienie do posiadania rzeczy może mu przysługiwać w przypadku zastawu zwykłego. Jego podstawowym uprawnieniem jest możliwość dochodzenia zaspokojenia wierzytelności z rzeczy obciążonej.” M. Balwicka-Szczyrba [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 306.

🤝 Ustanowienie zastawu


Aby
ustanowić zastaw, konieczna jest umowa między właścicielem a wierzycielem, a zazwyczaj także wydanie rzeczy wierzycielowi lub osobie trzeciej. Zastaw staje się skuteczny wobec wierzycieli zastawcy, gdy umowa o ustanowienie zastawu została zawarta na piśmie z datą pewną (art. 307 K.c.). „Do ważności umowy zastawu zwykłego nie jest konieczne zachowanie jakiejś szczególnej formy. Może być ona zawarta także w sposób ustny, z tym jednak zastrzeżeniem, że wówczas strony poniosą ryzyko niezachowania formy pisemnej dla celów dowodowych (art. 74 k.c. i art. 246 k.p.c.). Z uwagi na skuteczność zastawu wobec wierzycieli zastawcy konieczne jest natomiast zachowanie formy pisemnej z datą pewną (art. 307 § 2 k.c.).” G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 307.

🔍Na czym polega akcesoryjność prawa zastawu?

W kontekście prawa zastawu, często używa się sformułowania, iż prawo to ma charakter akcesoryjny. Oznacza to, iż zastaw jest ściśle powiązany z wierzytelnością – jeżeli ona wygasa to prawo zastawu również. „Zastaw ze swej istoty jest prawem akcesoryjnym, z uwagi na związek z wierzytelnością, którą zabezpiecza. W konsekwencji byt zastawu zależy od bytu wierzytelności. Zastaw nie może bez niej powstać, wygasa wraz z wygaśnięciem wierzytelności, staje się także z zasady przedmiotem przeniesienia wraz z wierzytelnością. Zauważa się, że zakres zabezpieczenia zastawem jest uzależniony od aktualnego stanu zabezpieczonej wierzytelności” M. Balwicka-Szczyrba [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 306.

🔍 Zasady i prawa wynikające z zastawu

Zastaw zabezpiecza nie tylko główną wierzytelność, ale także odsetki czy koszty postępowania (art. 314 K.c.).
W przypadku sprzedaży rzeczy obciążonej zastawem, prawa zastawnika przechodzą na uzyskaną cenę (art. 321 § 2 K.c.).
Zastawnik ma obowiązki związane z przechowywaniem rzeczy zastawionej, a po zaspokojeniu wierzytelności powinien ją zwrócić (art. 318, 319 K.c.).

🚫 Co się dzieje, gdy dług zostanie spłacony?

Po zwróceniu rzeczy zastawcy zastaw wygasa, chyba że zostały podjęte inne ustalenia prawne utrzymujące zastaw (art. 325 K.c.).

Stan prawny: marzec 2024 r.
Fot. unsplash.com