Skarb Państwa, stosownie do art. 34 k.c., jest podmiotem stosunków cywilnoprawnych. W ten sposób państwo działa w tzw. ,,sferze dominium”. Sfera ta obejmuje zarządzanie własnością Skarbu Państwa. Czasami w wyniku działania bądź zaniechania powstaje szkoda, wyrządzona na skutek działania państwa w sferze dominium. Powstaje zatem pytanie, w jaki sposób można domagać się naprawienia szkody i wobec kogo wystosować roszczenia. Ustawodawca przewidział w tym zakresie powstanie odpowiedzialności Skarbu Państwa lub innego podmiotu wykonującego władzę publiczną.
Na jakiej zasadzie Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę oraz jaki jest zakres tej odpowiedzialności?
Zgodnie z art. 417 k.c., za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jest to zatem odpowiedzialność za własny czyn powiązany z wykonywaniem władzy publicznej. Nie jest zatem konieczne wskazanie konkretnej osoby, która dopuściła się zachowania wywołującego szkodę. Celem skutecznego dochodzenia roszczenia wystarczające jest udowodnienie, że szkoda bez wątpienia powstała na skutek działania bliżej niezidentyfikowanej osoby, która wykonuje określoną funkcję. Niemniej jednak w praktyce konieczne może się okazać ustalenie statusu (zajmowanego stanowiska) oraz co najmniej imienne określenie osoby, która sprawuje określoną funkcję w danej strukturze podmiotu wykonującego zadania z zakresu władzy publicznej. Ponadto należy zwrócić uwagę na fakt, że do ustalenia odpowiedzialności podmiotu wykonującego władzę publiczną za powstałą szkodę, nie jest konieczne uprzednie wydanie orzeczenia (prejudykatu).
Jakie są przesłanki odpowiedzialności władzy publicznej?
Do powstania odpowiedzialności podmiotu wykonującego władzę publiczną, niezbędne jest zaistnienie następujących przesłanek:
1. Niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie
Tę przesłankę należy interpretować wąsko, jako działania lub zaniechania sprzeczne z obowiązującym porządkiem prawnym sensu stricto. Przy czym chodzi o normy o randze konstytucyjnej lub ustawowej, rozporządzenia wydane na podstawie delegacji ustawowej oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej. Przedmiotowa przesłanka nie obejmuje zatem działania lub zaniechania sprzecznego z zasadami współżycia społecznego bądź dobrymi obyczajami
2. Wykonywanie władzy publicznej
Bezprawne działanie bądź zaniechanie musi być związane z wykonywaniem władzy publicznej. W innym przypadku nie powstanie odpowiedzialność, o której mowa w art. 417 k.c.
3. Normalny związek przyczynowy pomiędzy bezprawnym działaniem lub zaniechaniem a szkodą
Szkoda musi stanowić normalne następstwo bezprawnego działania lub zaniechania podmiotu wykonującego władzę publiczną.
Jako przykłady odpowiedzialności podmiotów wykonujących władzę publiczną za szkodę można podać:
– odszkodowanie za przewlekłość postępowania sądowego,
– odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem wydanie nieprawomocnego orzeczenia sądowego skutecznego z dniem jego wydania,
– odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy Policji oraz innych służb porządkowych,
– odpowiedzialność gminy za niedostarczenie lokalu socjalnego,
– odpowiedzialność za szkody związane z zarządem drogami publicznymi.
Ponadto warto pamiętać o treści art. 417 § 2 k.c. zgodnie z którym, jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.
Stan prawny: grudzień 2022 r.
Fot. pixabay.com